سوره الرحمنسوره الرّحمن به پنجاه و پنجمین سوره قرآن اطلاق می شود. بحث درباره این سوره در باب صلات آمده است. ۱ - توصیف«رحمان» از اوصاف و القاب خاص خداوند و حاکی از رحمت واسعه الهی است. نام سوره الرحمن به تناسب کلمه «الرحمان» در آیه نخست آن است. در قرآن کریم این تنها سوره‌ای است که بعد از بسم الله با یکی از اسمای خدای عزّوجلّ آغاز می‌شود. ۲ - استحباب خواندن سوره الرحمنمداومت بر تلاوت سوره الرّحمن ، خواندن آن بعد از نماز صبح روز جمعه [۳]
مصباح المتهجد، ص۲۸۴.
و قرائت آن در نمازهای نافله [۵]
کشف الغطاء ج۳، ص۴۷۸.
به ویژه در رکعت اول نماز زیارت ، در رکعت دوم نماز استخاره و در رکعت دوم نماز برای امام هادی علیه السّلام ، مستحب است.۳ - ذکر مستحبی بعد از آیه «فبأی آلاء»گفتن «لا بشی‌ء من آلائک ربّ اکذّب» بعد از خواندن «فبأی آلاء ربّکما تکذّبان» در این سوره، استحباب دارد. [۹]
کشف الغطاء ج۳، ص۴۷۶.
۴ - تقسیم دنیااین سوره خاطر نشان می‌سازد که خدای تعالی عالم و اجزای آن از قبیل زمین و آسمان و خشکی‌ها و دریاها و انس و جن را طوری آفریده و نیز نظم داده که جن و انس بتوانند از آن بهره مند شوند، همچنین عالم به دو قسمت و دو نشاه تقسیم شده، یکی نشاه دنیا که به زودی خودش با اهلش فانی می‌شود، و یکی دیگر نشاه آخرت که همیشه باقی است، و در آن نشاه سعادت از شقاوت و نعمت از نقمت متمایز می‌گردد. ۵ - نظم در هستیعالم هستی از دنیایش گرفته تا آخرتش نظامی واحد دارد، تمامی اجزا و ابعاض این عالم با اجزا و ابعاض عالم دیگر مرتبط است، و اجزای عالم هستی ارکانی قویم دارد، ارکانی که یکدیگر را اصلاح می‌کنند، این جزء، مایه تمامیت آن جزء دیگر، و آن مایه تمامیت این است. ۶ - سوال از نعمت هاپس آنچه در عالم هست چه عینش و چه اثرش از نعمت‌ها و آلای خدای تعالی است، و به همین جهت پشت سر هم از خلایق می‌پرسد و با عتاب هم می‌پرسد که: فبای آلاء ربکما تکذبان- کدامیک از آلای پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟ و این خطاب عتاب آمیز در این سوره سی و یک مرتبه تکرار شده است. ۷ - صفت رحمت خداو باز به همین مناسبت است که این سوره با نام رحمان آغاز گردید، که صفت رحمت عمومی و همگانی خداست، رحمتی که مؤمن و کافر و دنیا و آخرت را در بر دارد، و در آخر نیز، سوره با آیه تبارک اسم ربک ذی الجلال و الاکرام ختم می‌شود. ۸ - مکی یا مدنی بودن سورهو این سوره از نظر مکی بودن و مدنی بودن دو احتمال دارد، هر چند برخی معتقدند که سیاق آن به مکی بودن شبیه تر است، ولی گروهی آن را مدنی دانسته‌اند. ۹ - عروس قرآندر مجمع البیان از امام موسی بن جعفر از آبای گرامی اش علیهم‌السّلام از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم روایت آورده که فرموده: برای هر چیزی عروسی و جلوه گاه حسنایی هست، و عروس قرآن سوره الرحمن است. ۱۰ - ویژگی‌های سوره الرحمن۱. شامل ۷۸ آیه به عدد کوفی و شامی، ۷۷ آیه به عدد حجازی، ۷۶ آیه به عدد بصری، ۳۵۱ یا ۳۵۲ کلمه و ۱۶۳۶ یا ۱۶۴۸ حرف است. ۲. در ترتیب نزول، نود و هفتمین و در ترتیب مصحف شریف، پنجاه و پنجمین سوره قرآن و پس از سوره رعد و پیش از سوره انسان (دهر) نازل شده است. ۳. طبق نظر رایج پس از هجرت در مدینه نازل شد و از سوره‌های مدنی است؛ مگر آیه ۲۹ که برخی مفسران آن را مکی دانسته‌اند. ۴. از نظر شمار آیات، از سور مفصل و از نوع طوال آن - مشتمل بر حدود نیم حزب قرآن- به شمار می‌آید. ۵. گفته‌اند در این سوره نسخی واقع نشده است. ۶. این سوره فقط یک حکم فقهی ( حرمت مس خطوط و نوشته‌های قرآن کریم بدون وضو ) را بیان کرده است. این سوره، سبک و اسلوب خاصی دارد و برخلاف غالب آیات مدنی ، آیات آن بسیار کوتاه است، در هر آیه یک یا چند نعمت الهی بیان و در پی آن آیه (فبای آلاء ربکما تکذبان) ذکر شده است. این آیه در مجموع، ۳۱ بار ذکر شده و آهنگ زیبا و خاصی به این سوره بخشیده است. ۱۱ - مهم‌ترین محتوای این سوره۱. نعمت بزرگ خلقت، تعلیم و تربیت، حساب و میزان و وسایل رفاهی انسان؛ ۲. چگونگی آفرینش انس و جن؛ ۳. نشانه‌های خداوند در زمین و آسمان، نظم خاص در حرکت کرات آسمانی و وجود موجودات در کرات آسمانی و امکان نفوذ انسان به کرات دیگر؛ ۴. معاد، چگونگی رستاخیز، نشانه‌های آن و نعمت‌های بهشتیان. [۱۰]
رامیار، محمود، ۱۳۰۱ - ۱۳۶۳، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۷.
[۱۱]
فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، ۷۲۹ - ۸۱۷ق، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۴۴۷.
[۱۲]
هاشم زاده هریسی، هاشم، ۱۳۱۷، شناخت سوره‌های قرآن، صفحه ۴۰۷.
[۱۳]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۷.
۱۲ - عناوین مرتبطاسامی سوره الرحمن. ۱۳ - پانویس۱۴ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«سوره الرحمن». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۶۶۹. |